De scheiding van kerk en staat betekent eenvoudig dat de kerk niet mag regeren en dat de overheid geen geloof mag dicteren.
In het debat over ‘kerk en staat’, politiek en geloof, vallen steevast grote woorden. Op instigatie van de Kamerleden Jeanine Hennis (VVD) en Tofik Dibi (GroenLinks) gaat de Tweede Kamer een ‘meer beschouwend debat’ aan dit onderwerp wijden.
Dan zal het dus gaan over de vrijheid van godsdienst (artikel 6 Grondwet) en over de scheiding van kerk en staat, die niet in de Grondwet wordt genoemd maar toch als een belangrijk grondprincipe van onze rechtsstaat geldt. De misverstanden rondom dit onderwerp hopen zich echter op.
Misverstanden
Velen denken dat een neutrale overheid betekent dat de overheid seculier, godsdienstloos, moet zijn. Geloof is best, maar achter de voordeur, niet in de publieke ruimte. Dit standpunt is een vergissing. Het seculiere standpunt is niet neutraal, maar even goed een levensbeschouwelijke keuze. Neutraal wil zeggen onpartijdig, en dat betekent dat alle levensbeschouwingen in principe dezelfde ruimte krijgen om er te zijn en zich te uiten.
Velen denken dat de scheiding van kerk en staat betekent dat gelovigen geen politieke standpunten mogen uitdragen die op hun geloof gebaseerd zijn. Zo zouden gelovigen zich niet tegen abortus of euthanasie mogen uitspreken omdat zij dan andere mensen iets zouden willen verbieden op grond van hun geloof. Wie zich vóór abortus en euthanasie uitspreekt, creëert evengoed een maatschappelijke werkelijkheid die gebaseerd is op levensbeschouwelijke keuzes.
Geloofsvervolging
De scheiding van kerk en staat betekent eenvoudig dat de kerk niet mag regeren en dat de overheid geen geloof mag dicteren. Een democratische rechtsstaat verhoudt zich niet met een theocratie en niet met een overheid die in het leven van de kerk ingrijpt.
De kerk mag de overheid niet dwingen alle andere geloven ‘te weren en uit te roeien’, en de staat mag burgers niet dwingen een bepaald geloof aan te hangen. De laatste vervolging van gelovigen in ons land had plaats in de 19de eeuw, toen een Oranjevorst (Willem I) en een liberale minister van Justitie (Van Maanen) christenen vervolgden die een nieuw kerkgenootschap stichtten.
Gelijkheid
Wanneer de staat geen geloofsovertuiging mag opleggen, mag zij verenigingen en kerkgenootschappen ook niet onder het juk van een levensbeschouwelijk principe laten doorgaan.
Nu is dat vooral het gelijkheidsprincipe, vastgelegd in art. 1 Grondwet, dat zich zowel tegen de SGP als tegen de rooms-katholieke kerk en de joodse gemeenschap dreigt te keren (als de sociaal-liberalen van D66, GroenLinks en de VVD hun zin krijgen).
De Grondwet zelf geeft aan dat de vrijheid van godsdienst en vereniging wordt begrensd door de wet. Art. 1 regeert niet over de klassieke grondrechten, zoals regering en Tweede Kamer in twee grote debatten hebben uitgesproken. Er is geen rangorde in de grondrechten.
Islam
Een ‘meer beschouwend debat’ over staat en geloof is nauwelijks mogelijk omdat de nodige irritatie aan de behoefte aan dat debat ten grondslag ligt. In de jaren negentig leken we af te stevenen op een religieloze publieke ruimte: de secularisatie ging onverminderd door en het CDA was uit het centrum van de macht gemanoeuvreerd.
Maar het CDA bleek toch nog levensvatbaar en een nieuw geloof, de islam, bleek zich assertief te manifesteren.
De discussie zoals die nu wordt gevoerd, is eigenlijk volledig te danken aan de aanwezigheid van de islam. Over religieuze symbolen achter gemeentebalies is nooit enige ophef gemaakt, omdat dat ook niet nodig was. Een kruisje of keppeltje riepen geen wantrouwen op, een hoofddoekje (blijkbaar) wel.
Rituele slacht
Het verzet tegen het ‘vrouwenstandpunt’ van de SGP komt voort uit de zorg dat een (veel grotere) islamitische partij vergelijkbare standpunten zal gaan huldigen.
Het verzet tegen de rituele slacht komt voort uit verontwaardiging over de slachtpraktijk onder moslims. Sinds de komst van de islam is het niet meer mogelijk, zo blijkt, om nog net zo ongeclausuleerd voor de vrijheid van godsdienst, onderwijs, vereniging en rituele slacht te zijn als daarvoor.
En als je op basis van een relativistische levensovertuiging in gelijkheid gelooft - en dus alle geloven even erg of even mooi vindt - dan kun je het niet over de islam hebben maar alleen over religie in het algemeen.
Dat ‘meer beschouwende debat’ moet volgens de sociaal-liberalen uitmonden in het schrappen van de vrijheid van godsdienst. Dat is erg vreemd.
Willekeur
Een klassiek grondrecht is geen toevallige, welwillende concessie van de overheid aan burgers, die op een gegeven moment net zo goed weer kan worden ingetrokken, maar is van de burgers en beschermt hen tegen de willekeur van de staat of tegen een toevallige meerderheid van seculiere, liberale, blanke burgers die zich nu nadrukkelijk roeren en in feite even tiranniek een levensbeschouwing willen opleggen als de eerste de beste theocraat.
Dat voorstel om art. 6 Grondwet te schrappen noopt ook tot enig wantrouwen. De voorstanders zeggen dat gelovigen al vrijheid van meningsuiting en vereniging hebben en dat de vrijheid van godsdienst daarom overbodig is. Maar als deze artikelen materieel samenvallen, waarom dan die moeite gedaan om art. 6 te schrappen?
Te belangrijk voor politici
Blijkbaar is er iets anders aan de orde. Wanneer je art. 6 schrapt kun je het geloof gaan zien als ook maar een mening. En dat is het niet.
En tot slot: zo’n ‘meer beschouwend debat’ is zeer welkom, maar laat het alsjeblieft niet door politici worden gevoerd. Die willen - als zo’n debat al niet direct verzandt in genant gekissebis over hoofddoekjes - immers altijd een wet maken, en dus iets gebieden of verbieden.
Het onderwerp kerk, staat, geloofsvrijheid is te belangrijk om aan politici over te laten.
Bart Jan Spruyt is historicus, publicist en voorzitter van de conservatieve Edmund Burke Stichting.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten